ĐÁNH GIÁ VÀ PHÒNG NGỪA RỦI RO

TRONG KINH DOANH NGÂN HÀNG

------------*****-------------

LỜI NÓI ĐẦU

Trong kinh tÕ thÞ tr­ưêng, hÖ thèng ng©n hµng ®ư­îc vÝ như­­ hÖ thÇn kinh cña c¶ nÒn kinh tÕ. HÖ thèng ng©n hµng quèc gia ho¹t ®éng th«ng suèt, lµnh m¹nh vµ hiÖu qña lµ tiÒn ®Ò ®Ó c¸c nguån lùc tµi chÝnh lu©n chuyÓn, ph©n bæ vµ sö dông hiÖu qu¶, kÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, trong kinh tÕ thÞ tr­ưêng, th× rñi ro trong kinh doanh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, mµ ®Æc biÖt lµ rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng cã ph¶n øng d©y chuyÒn, l©y lan vµ ngµy cµng cã biÓu hiÖn phøc t¹p. Sù sôp ®æ cña ng©n hµng ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn toµn bé ®êi sèng - kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi cña mét n­íc vµ cã thÓ lan réng sang qui m« quèc tÕ.

§èi víi HÖ thèng Ng©n hµng ViÖt Nam, kÓ tõ khi chuyÓn qua c¬ chÕ thÞ tr­ưêng, ®· tõng b­ưíc lín m¹nh kh«ng ngõng vµ thu ®ư­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng; nh­ng còng trong qu¸ tr×nh ®æi míi, ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM ViÖt Nam ®· vÊp ph¶i nh÷ng rñi ro g©y tæn thÊt nÆng nÒ. Nh»m gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ h¹n chÕ nh÷ng rñi ro ®èi víi c¸c NHTM ViÖt Nam ®· trë thµnh ®éng lùc ®Ó t«i biªn so¹n cuèn s¸ch: §¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng.

Cuèn s¸ch chuyÓn t¶i nh÷ng kiÕn thøc lý luËn vµ thùc tiÔn víi néi dung t©n tiÕn vµ hiÖn ®¹i vÒ qu¶n trÞ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng ®ang ®­ưîc ¸p dông phæ biÕn trªn thÕ giíi; ®ång thêi chØ ra kh¶ n¨ng vËn dông vµ nh÷ng gîi ý cho c¸c NHTM ViÖt Nam.

Cuèn s¸ch bao gåm 11 ch­ư¬ng, trong ®ã:

Chư­¬ng 1: Nh÷ng ®Æc thï trong kinh doanh ng©n hµng.

Ch­ư¬ng 2: C¸c phÐp ®o l·i suÊt vµ nh÷ng øng dông trong kinh doanh ng©n hµng.

Ch­ư¬ng 3: Ph­ư¬ng ph¸p lư­îng ho¸ rñi ro l·i suÊt.

Ch­ư¬ng 4: C¸c nghiÖp vô phßng ngõa rñi ro l·i suÊt.

Ch­ư¬ng 5: §¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro ngo¹i hèi.

Ch­ư¬ng 6: §¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro tÝn dông.

Ch­ư¬ng 7: §¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro thanh kho¶n.

Ch­ư¬ng 8: Rñi ro trong c¸c ph­ư¬ng thøc thanh to¸n quèc tÕ.

Ch­ư¬ng 9: C«ng nghÖ chøng kho¸n ho¸.

Ch­ư¬ng 10: Vai trß vèn chñ së h÷u trong kinh doanh NH.

Ch­ư¬ng 11: HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng.

Hy väng r»ng, cuèn s¸ch sÏ rÊt bæ Ých cho c¸c NHTM, nh÷ng c¸n bé lµm c«ng t¸c nghiªn cøu vµ qu¶n lý trong lÜnh vùc Tµi chÝnh - TiÒn tÖ - Ng©n hµng còng nh­ c¸c gi¶ng viªn, nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn c¸c tr­ưêng kinh tÕ vµ qu¶n trÞ kinh doanh.

MÆc dï ®· cè g¾ng hÕt søc, nh­ng do cßn h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm, nªn cuèn s¸ch nµy ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Chóng t«i ch©n thµnh ®ãn nhËn nh÷ng gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó nh÷ng lÇn t¸i b¶n sau ®­ưîc tèt h¬n.

              T¸c gi¶ 

                                 pgs. ts. NguyÔn V¨n TiÕn

môc lôc

Lêi nãi ®Çu

5

ChƯ­¬ng 1:  Nh÷ng ®Æc thï trong
                        kinh doanh ng©n hµng

7

1. kinh doanh Ng©n hµng - lo¹i h×nh kinh doanh ®Æc biÖt

14

1.1. Ng©n hµng - Mét trung gian tµi chÝnh

14

1.2. Nh÷ng ®Æc tr­ưng kh¸c cña ng©n hµng

21

1.3. Nh÷ng quy chÕ ®Æc biÖt ®èi víi ng©n hµng

22

2. Nh÷ng rñi ro chñ yÕu trong kinh doanh ng©n hµng

31

2.1. Rñi ro l·i suÊt

31

2.2. Rñi ro ngo¹i hèi

34

2.3. Rñi ro tÝn dông

37

2.4. Rñi ro thanh kho¶n

40

2.5. Rñi ro ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng

41

2.6. Rñi ro c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng

43

2.7. Rñi ro quèc gia vµ c¸c rñi ro kh¸c

45

Ch­Ư¬ng 2: C¸c phÐp ®o l·i suÊt vµ nh÷ng øng
                       dông trong kinh doanh ng©n hµng

     
47

1. C¸c phÐp ®o l·i suÊt

47

1.1. L·i suÊt ®¬n

47

1.2. L·i suÊt kÐp

51

1.3. L·i suÊt ghi trªn hîp ®ång vµ l·i suÊt thùc tr¶

54

1.4. TÝnh lîi tøc theo ph­¬ng ph¸p trung b×nh nh©n

58

1.5. Ph­ư¬ng ph¸p tÝnh l·i tr¶ gãp

62

1.6. Phư­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt tÝn dông tr¶ gãp

67

1.7. X¸c ®Þnh l·i suÊt hoµ vèn b×nh qu©n

69

1.8. X¸c ®Þnh chªnh lÖch ®Çu vµo ®Çu ra

75

1.9. X¸c ®Þnh l·i suÊt tr¸i phiÕu chiÕt khÊu vµ dù b¸o l·i suÊt

82

2. Nh÷ng øng dông l·i suÊt trong kinh doanh ng©n hµng

89

2.1. Lùa chän ®ång tiÒn ®Çu t­

90

2.2. Lùa chän ®ång tiÒn ®i vay

104

2.3. Quy tr×nh Arbitrage l·i suÊt

109

Ch­Ư¬ng 3: ph­Ư¬ng ph¸p lƯ­îng ho¸ rñi ro l·i suÊt

115

1. M« h×nh kú h¹n ®Õn h¹n

116

1.1. Lư­îng ho¸ rñi ro l·i suÊt ®èi víi mét tµi s¶n

116

1.2. Lư­îng ho¸ rñi ro l·i suÊt ®èi víi mét danh môc tµi s¶n

119

2. M« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i

122

2.1. L­ưîng ho¸ rñi ro l·i suÊt b»ng m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i

122

2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i

128

3. M« h×nh thêi lƯîng

131

3.1. Phư­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thêi l­ưîng cña tµi s¶n

131

3.2. C«ng thøc tæng qu¸t cña m« h×nh thêi lư­îng

134

3.3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m« h×nh thêi l­ưîng

138

3.4. ý nghÜa kinh tÕ cña thêi lư­îng

140

3.5. M« h×nh thêi lư­îng vµ vÊn ®Ò phßng ngõa rñi ro l·i suÊt

144

3.6. Kh¶ n¨ng ¸p dông vµ nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh

154

Ch­Ư¬ng 4: c¸c nghiÖp vô phßng ngõa rñi ro l·i suÊt 

171

1. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt b»ng hîp ®ång kú h¹n

171

1.1. Mét sè kh¸i niÖm

171

1.2. Néi dung vµ ý nghÜa cña hîp ®ång kú h¹n

174

2. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt b»ng hîp ®ång tƯ­¬ng lai

176

2.1. Gi¶i thÝch c¸c thuËt ng÷

178

2.2. Phßng ngõa vÜ m« b»ng c¸c hîp ®ång tư­¬ng lai

181

2.3. VÊn ®Ò rñi ro c¬ b¶n

187

3. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt b»ng hîp ®ång quyÒn chän

189

3.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña quyÒn chän

190

3.2. Mua hay b¸n quyÒn chän?

195

3.3. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt ®èi víi tr¸i phiÕu

199

3.4. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt ®èi víi b¶ng c©n ®èi tµi s¶n

204

3.5. Giao dÞch quyÒn chän trong thùc tÕ

206

3.6. Giao dÞch Caps, Floors vµ Collars

209

4. Phßng ngõa rñi ro l·i suÊt b»ng hîp ®ång ho¸n ®æi

219

4.1. Giao dÞch ho¸n ®æi l·i suÊt

220

4.2. Phư­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt trong hîp ®ång ho¸n ®æi

228

Ch­Ư¬ng 5: ®¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro ngo¹i hèi

233

1. L­Ưîng ho¸ rñi ro ngo¹i hèi 

233

1.1. Nh÷ng nguån lµm ph¸t sinh rñi ro ngo¹i hèi

233

1.2. Nh©n tè biÕn ®éng cña tû gi¸

236

1.3. Rñi ro hèi ®o¸i trong kinh doanh ngo¹i tÖ

238

1.4. Rñi ro hèi ®o¸i trong ho¹t ®éng TSC vµ TSN b»ng ngo¹i tÖ

243

2. C¸c nghiÖp vô phßng ngõa rñi ro ngo¹i hèi

255

2.1. Phßng ngõa b»ng hîp ®ång kú h¹n

255

2.2. Phßng ngõa b»ng hîp ®ång tư­¬ng lai

256

2.3. Phßng ngõa b»ng hîp ®ång quyÒn chän

266

2.4. Phßng ngõa b»ng hîp ®ång ho¸n ®æi tiÒn tÖ

268

Ch­Ư¬ng 6: ®¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro tÝn dông

273

1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng

273

1.1. ý nghÜa ho¹t ®éng tÝn dông ®èi víi ng©n hµng

273

1.2. C¸c lo¹i tÝn dông ng©n hµng

273

1.3. Nh©n tè x¸c ®Þnh quy m« vµ tÝnh ®a d¹ng cña tÝn dông

275

1.4. ChÊt l­ưîng tÝn dông vµ xÕp h¹ng ng©n hµng

276

1.5. ChÝnh s¸ch tÝn dông ng©n hµng

277

2. C¸c m« h×nh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ rñi ro tÝn dông

279

2.1. M« h×nh ®Þnh tÝnh vÒ rñi ro tÝn dông

279

2.2. C¸c m« h×nh lư­îng ho¸ rñi ro tÝn dông

295

2.2.1. M« h×nh ®iÓm sè Z

296

2.2.2. M« h×nh ®iÓm sè tÝn dông tiªu dïng

298

2.2.3. M« h×nh cÊu tróc kú h¹n cña rñi ro tÝn dông

300

Ch­Ư¬ng 7: ®¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro thanh kho¶n

309

1. kh¸i qu¸t rñi ro thanh kho¶n ®èi víi ng©n hµng

309

2. Nh÷ng nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh rñi ro thanh kho¶n

311

2.1. T¹i sao ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro thanh kho¶n

311

2.2. Xö lý rñi ro thanh kho¶n ph¸t sinh bªn tµi s¶n nî

313

2.3. Xö lý rñi ro thanh kho¶n ph¸t sinh bªn tµi s¶n cã

317

2.4. Mét sè quy t¾c gîi ý cho nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng

318

3. L­ưîng ho¸ rñi ro thanh kho¶n

319

3.1. Nguån vµ sö dông thanh kho¶n

319

3.2. HÖ thèng c¸c chØ tiªu thanh kho¶n

321

3.3. §é lÖch tµi trî vµ nhu cÇu tµi trî

323

3.4. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cung cÇu thanh kho¶n

325

3.5. Tiªu chÝ tæng hîp ®¸nh gi¸ qu¶n lý thanh kho¶n

329

4. Tõ vÊn ®Ò thanh kho¶n ®Õn vì nî hÖ thèng

330

5. Qu¶n lý tµi s¶n nî trong mèi quan hÖ víi thanh kho¶n

332

5.1. Chi phÝ vèn vµ qu¶n lý thanh kho¶n

333

5.2. C¸c chiÕn l­ưîc qu¶n lý tµi s¶n nî

334

Ch­Ư¬ng 8: rñi ro trong c¸c phƯ­¬ng thøc
                              thanh to¸n quèc tÕ

343

1. Ph­Ư¬ng thøc chuyÓn tiÒn

344

1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm

344

1.2. Quy tr×nh nghiÖp vô

344

2. Ph­Ư¬ng thøc ghi sæ

346

2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm

346

2.2. ¦u ®iÓm ®èi víi c¸c bªn tham gia

347

2.3. Rñi ro ®èi víi c¸c bªn tham gia

347

3. Ph­Ư¬ng thøc øng trƯ­íc

348

3.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm

348

3.2. Nh÷ng ­ưu ®iÓm

349

3.3. Rñi ro ®èi víi c¸c bªn tham gia

349

4. Ph­Ư¬ng thøc nhê thu

350

4.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm

350

4.2. C¸c bªn tham gia

352

4.3. Rñi ro trong c¸c lo¹i nhê thu

352

5. Ph­Ư¬ng thøc tÝn dông chøng tõ

365

5.1. Kh¸i niÖm vµ gi¶i thÝch thuËt ng÷

365

5.2. Quy tr×nh nghiÖp vô tÝn dông chøng tõ

366

5.3. Néi dung vµ ý nghÜa cña L/C

370

5.4. Bé chøng tõ theo phư­¬ng thøc L/C

376

5.5. Quy tr×nh ph¸t hµnh L/C

381

5.6. Th«ng b¸o L/C

387

5.7. §iÒu chØnh L/C

393

5.8. X¸c nhËn L/C

395

5.9. Gi¸ trÞ cña L/C ®èi víi c¸c bªn tham gia

398

5.10. Rñi ro ®èi víi c¸c bªn tham gia

400

5.11. C¸c lo¹i L/C

405

Ch­Ư¬ng 9: C«ng nghÖ chøng kho¸n ho¸

411

1. C¸c phƯ­¬ng thøc chøng kho¸n ho¸

412

1.1. Phư­¬ng thøc t¹o chøng kho¸n th«ng qua trung gian

412

1.2. Phư­¬ng thøc t¹o chøng kho¸n cã tµi s¶n cÇm cè lµ c¸c
       chøng kho¸n t¸i thÕ chÊp

430

1.2.1. C¬ chÕ t¹o tr¸i phiÕu CMO

430

1.2.2. C¬ chÕ hoµn tr¶ tr­íc h¹n ®èi víi c¸c tr¸i phiÕu CMO

432

1.2.3. Ai lµ ngư­êi mua tr¸i phiÕu h¹ng A, B vµ C

436

1.2.4. Mét sè h¹ng tr¸i phiÕu kh¸c

437

1.3. Phư­¬ng ph¸p t¹o tr¸i phiÕu cã tµi s¶n thÕ chÊp kh«ng
       th«ng qua trung gian

437

2. Nh÷ng ph¸t kiÕn míi trong c«ng nghÖ chøng kho¸n

441

2.1. Chøng kho¸n ho¸ tµi s¶n th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng
       kho¸n l·i vµ chøng kho¸n gèc ®éc lËp víi nhau

441

2.1.1. Tr¸i phiÕu IO

442

2.1.2. Tr¸i phiÕu PO

445

2.2. Chøng kho¸n ho¸ c¸c tµi s¶n kh¸c

448

3. cã thÓ chøng kho¸n ho¸ tÊt c¶ tµi s¶n ng©n hµng ?

450

Ch­Ư¬ng 10:     vai trß vèn chñ së h÷u
                       trong kinh doanh ng©n hµng

453

1. C¸c chøc n¨ng cña vèn chñ së h÷u

453

2. Chi phÝ cho vèn chñ së h÷u

454

3. Quan hÖ gi÷a Vèn vµ rñi ro vì nî

457

3.1. Vèn - Capital

457

3.2. ThÞ gi¸ vèn

458

3.3. Gi¸ trÞ ghi sæ cña vèn

462

3.4. §é lÖch gi÷a thÞ gi¸ vµ gi¸ trÞ ghi sæ cña vèn

465

3.5. Lý lÏ chèng l¹i phư­¬ng ph¸p h¹ch to¸n theo thÞ gi¸

466

4. Tû lÖ an toµn vèn trong thùc tÕ

467

4.1. Tû lÖ an toµn vèn ®¬n gi¶n

468

4.2. Nh÷ng tû lÖ vèn chÞu rñi ro

468

4.3. TÝnh c¸c tû lÖ vèn chÞu rñi ro

469

4.4. Rñi ro l·i suÊt vµ tû lÖ an toµn vèn chÞu rñi ro

479

4.5. Nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ sè vèn chÞu rñi ro

480

Ch­Ư¬ng 11:      HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸
                          ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng

483    

1. Nh÷ng nguyªn lý ph©n tÝch tµi chÝnh  

483

1.1. Môc tiªu c¬ b¶n cña doanh nghiÖp

483

1.2. Nh÷ng chØ tiªu sinh lêi cña doanh nghiÖp

484

1.3. TÝnh tư­¬ng ®ång gi÷a doanh nghiÖp vµ ng©n hµng

488

2. HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh doanh nH

490

2.1. Khung ph©n tÝch tµi chÝnh ng©n hµng - CAMEL

490

2.2. C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ng©n hµng

495

2.3. HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh doanh NH      

511

Tµi liÖu tham kh¶o

522